BIEGI HARCERSKIE

BIEGI HARCERSKIE
Biegi harcerskie cieszą się wielkim wzięciem, a to z powodu wielkiej rozmaitości ćwiczeń, szeregu niespodzianek, emulacji między poszczególnymi grupami i tej ufności w siebie, że zadania, choćby najtrudniejsze, potrafi się wykonać, bo wszystkie przeszkody są ułożone właśnie na miarę sił zastępu Tak pisał Zygmunt Wyrobek, doświadczony pedagog i wychowawca harcerzy w książce pt. Harcerz w polu, wydanej w 1926 r., w dwa lata po zlocie skautów w Kopenhadze, gdzie narodził się bieg harcerski.

Korzenie tej formy pracy harcerskiej tkwią w Afryce, gdzie twórca skautingu Robert Baden-Powell podziwiał, z jaką łatwością gońcy z plemienia Zulusów i Swazów pokonują szybko duże przestrzenie. Chłopcy maszerują szybkim chodem dwadzieścia kroków, potem znowu dwadzieścia kroków biegiem itd., na przemian biegając i idą („Skating dla chłopców”) Chłopiec sam określa sobie tempo marszobiegu, biegnie 40 – 60 kroków, dopóki nie poczuje zmęczenia w formie silniejszego przyspieszenia tętna i oddechu, następnie zaczyna iść, aż do uspokojenia i znowu biegnie. W taki sposób opisywał R. Baden-Powell krok skautowy, na którego trasie ustawiano liczne przeszkody terenowe. 
Były one tak ustawione, by pokonujący je chłopiec wykazał się umiejętnościami skautowymi takimi, jak: sprawność fizyczna, dokonywanie pomiarów na oko, pokonywanie przeszkód, sygnalizacja z użyciem chorągiewek, wiązanie węzłów itp. Z czasem w drużynach harcerskich wykorzystano krok skautowy do organizacji biegu z udziałem małych patroli po wyznaczonej przeszkodami trasie, w celu sprawdzenia postaw i umiejętności harcerskich uczestników biegu. Wojciech Śliwerski, autor licznych podręczników dla drużynowych, zdefiniował bieg harcerski jako marsz patroli (w tym także jednoosobowych) po określonej trasie, a program jego stanowi syntezę wychowania estetycznego, harcerskiego i fizycznego („Harcerskie biegi”, 1987). Najczęściej biegi są swoistą formą egzaminu harcerza lub zespołu przeprowadzonego w terenie z zastosowaniem metod i technik harcerskich.

Opis biegu harcerskiego barwnie przedstawił Zygmunt Wyrobek: Oto wzdłuż pewnego szlaku idzie zastęp harcerski (albo grupki po 2 – 3 harcerzy) i na oznaczonych z góry miejscach ma wykonać pewne zadania. A zadania te są z różnych dziedzin umiejętności harcerskich: z terenoznawstwa, z przyrodo- lub krajoznawstwa, mogą też dotyczyć techniki harcerskiej, jak i pionierki, prac obozowych, łączności, samarytanki itp., mogą być wyrazem etyki harcerskiej czy społecznego nastawienia, jak zbiorowy dobry uczynek itd. Inaczej mówiąc bieg harcerski jest poniekąd sprawdzianem wiadomości i technicznego wyrobienia harcerzy, jest także sprawdzianem i kontrolą zżycia się zastępu, umiejętności organizowania pracy, inicjatywy, pomysłowości i zaradności. 
Dlatego też bieg harcerski (...) może być próbą na stopień młodzika, wywiadowcy czy ćwika. (...)
Szlak ma długości od 1 – 5 km i jest podzielony na odcinki. W jednych odcinkach może być znaczony i to w różny sposób, gdzie indziej muszą harcerze sami sobie dalszej drogi szukać. U końca każdego odcinka jest sędzia, a także tzw. „Przeszkoda”, tj. zadanie do wykonania. Jakie to zadania, dowiadują się harcerze wprost od sędziego albo też na podstawie pewnych wskazówek sami tę wiadomość zdobędą. Po wykonaniu zadania w oznaczonym czasie zdążają do drugiej przeszkody, gdzie ich czeka inna niespodzianka, potem do trzeciej, czwartej itd., aż dojdą do ostatniej. Przy każdej przeszkodzie ocenia sędzia punktami zarówno samą pracę, jak szybkość i dokładność jej wykonania, zgranie zastępu, umiejętny podział pracy itp.
Bieg może być zwykłą zabawą rywalizujących między sobą zespołów, może też (i tak jest najczęściej) próbą na stopień harcerski. Do wymagań ujętych w regulaminie stopni, dostosowywane są trudności na poszczególnych przeszkodach.

Bywają też biegi mieszane, w których część harcerzy zalicza punkty wymagane na stopień, inni zaś uczestniczą w pewnej formie zawodów. Nowicjusze asystują starszym harcerzom i są inaczej oceniani. Biegi mogą być związane z obrzędem inicjacji, na przykład po barwy i chustę drużyny, bieg „biszkoptów”, czyli harcerzy którzy są pierwszy raz na obozie, bieg po krzyż – będący ostatnim sprawdzianem znajomości Prawa Harcerskiego przed złożeniem Przyrzeczenia.
Środowiska harcerskie mają ukształtowane zwyczaje i tradycje biegów. Na przykład by otrzymać barwy drużyny, harcerz podczas biegu musi się wykazać nie tylko znajomością historii i tradycji drużyny i ogólną wiedzą o organizacji, ale także przedstawić własną twórczość, dowody spełnionych dobrych uczynków, określone umiejętności z zakresu pionierki itp. 
Bieg może trwać krótko, może też zaczynać się przed świtem i kończyć wieczornym ogniskiem. Są drużyny, które na obozach organizują bieg dwu-, a nawet trzydniowy, połączony z biwakiem – w zależności od zdobywanych stopni, rodzaju terenu i wieku uczestników. 

BIEG HARCERSKI
Definicja

Bieg harcerski jest formą pracy, polegającą na tym, że harcerze, pojedynczo lub grupami (zastęp, patrol) pokonują pewną trasę w terenie i wykonują pewne zadania na punktach kontrolnych - przeszkodach, lub pomiędzy nimi. Trasa biegu może być wyznaczona lub nie. W drugim przypadku harcerze muszą sami, według podanego klucza (mapa, opis, szyfr) odnaleźć właściwe punkty kontrolne.

Celem biegu może być:

- zapoznanie uczestników z pewnymi umiejętnościami (szkolenie),

- ćwiczenie nabytych umiejętności,

- sprawdzenie poziomu wiedzy i umiejętności z określonej dziedziny

- podsumowanie pewnego okresu harcerskiego życia - obozu, kursu, roku harcerskiego, zimowiska,

- końcowa próba na stopień harcerski,

- zdobywanie "czegoś": plakietki, chusty, miana, odznaki.

NIE MA BIEGÓW PO STOPNIE, PO SPRAWNOŚĆ, PO KRZYŻ HARCERSKI, choć bieg może być fragmentem, lub podsumowaniem próby. 

Jak przygotowywać bieg?

• Zadać sobie pytanie: czemu bieg ma służyć, co chcemy osiągnąć,
• określić zakres tematyczny zadań, które będą na biegu do wykonania,
• opracować poszczególne przeszkody i ewentualnie zadania między nimi,
• wybrać teren (przed imprezą co najmniej raz trzeba teren obejść),
• rozplanować w terenie punkty - przeszkody,
• zapewnić obstawę biegu - sędziów,
• ustalić system oceniania,
• przygotować karty patroli lub karty ocen dla sędziów,
• zapewnić potrzebne rekwizyty
• rozmieścić sędziów na punktach
• i... już start!

Można, między innymi, wyróżnić przedstawione niżej odmiany biegu harcerskiego:

1.Bieg po trasie otwartej. (Start - przeszkody w określonej kolejności - meta).

Patrole kolejno, w stałych odstępach czasu ruszają ze startu na trasę, pokonują ją i kończą na mecie. Mogą się mijać, wyprzedzać i odpoczywać po drodze.

 Zalety:

• najprostszy do przygotowania
• daje możliwość wykonania na punktach zadań wymagających dłuższego lub krótszego czasu (warunek: patrole muszą wyruszać na trasę w odpowiednio dużym odstępie czasu, w przeciwnym razie będą zatory)
• idealny wtedy, gdy i tak trzeba pokonać pewną odległość: np. na trasie rajdu między dwoma miejscami biwaku.

Wady:

• bieg trwa bardzo długo (czas trwania tego biegu to: czas przejścia dla jednego patrolu powiększony o ilość patroli razy odstęp między nimi, nie licząc czasu przygotowanie i zwinięcie biegu)
• jeżeli bieg jest organizowany np. na obozie a nie ma zajęć dla oczekujących na start i tych którzy zakończyli bieg, to część uczestników nudzi się czekając na swoją kolej startu a część nudzi się po przejściu trasy i w oczekiwaniu na koniec imprezy
• łatwo na trasie powstają zatory, gdy przed punktem czeka nieraz kilka patroli

2.Bieg po trasie zamkniętej.

                Trasa biegu jest zamkniętą pętlą, z równomiernie (mniej więcej) rozstawionymi przeszkodami. Nie ma jednego startu ani jednej mety. Wszystkie patrole o oznaczonej godzinie startują na trasę, każdy z innego punktu. Mają stały okres czasu (np. pół godziny) na dojście na następny punkt i wykonanie zadania. Gdy więcej czasu zajmie im droga, to mają mniej czasu na pokonanie przeszkody - zadania na punkcie. Po upływie tej umówionej pół godziny wszystkie patrole naraz opuszczają swoje punkty i przechodzą na następne. Cykl powtarza się tyle razy, ile jest punktów - przeszkód na trasie. Na koniec patrole dochodzą na punkt, z którego startowały, wykonują na nim zadanie i wraz z sędzią z tego punktu schodzą z trasy.

 Zalety:

• jest krótszy od poprzedniego, choć każdy patrol spędza na trasie tyle samo czasu, ile w przypadku biegu po trasie otwartej. Nie traci się natomiast czasu na oczekiwanie przy starcie i na mecie.
• wymaga mniejszego terenu.
• jest bezpieczny - trudno się zgubić
• dyscyplinuje czasowo uczestników.
• stwarza możliwość szybkiego podsumowania, bez nużącego oczekiwania na wszystkich.

Wady:

• musi być minimum tyle przeszkód, ile jest patroli (a także odpowiednia ilość sędziów) gdyż każdy patrol musi mieć swój punkt startu.
• wszyscy sędziowie i patrole muszą mieć zegarki
• bieg wymaga bardzo dokładnego pilnowania czasu. Patrole muszą wychodzić z punktów o określonych godzinach, np. 10.00, 10.30, 11.00, 11.30.
• bieg trzeba bardzo starannie przygotować, czas potrzebny na pokonanie trasy między dwoma punktami winien być na całej trasie taki sam i niezbyt duży tj. 5 - 10 min. Wynika z tego, że przeszkody powinny być rozmieszczone co 300 - 600 metrów.

 3. Bieg bez trasy, ze stałą bazą (bieg komputerowy).

                Na pewnym terenie znajdują się porozrzucane punkty. W centrum terenu jest baza. W bazie znajduje się wykaz przeszkód z podaną tematyką i stopniem trudności (tzn. ilością punktów możliwą maksymalnie do zdobycia). Patrol wybiera sobie wg. uznania dowolną przeszkodę (pod warunkiem, że nie jest zajęta przez inny patrol), otrzymuje mapę dojścia do tej przeszkody, idzie, wykonuje zadanie, wraca do bazy, oddaje instruktorowi w bazie mapę dojścia zwalniając tą przeszkodę dla innych i wybiera sobie następną. Postępuje tak przez cały czas trwania biegu. Wygrywa ten patrol, który w czasie trwania biegu zdobył najwięcej punktów na różnych przeszkodach. Jeden patrol może w danej chwili zajmować tylko jedną przeszkodę. W założeniach tego biegu nie leży pokonanie przez patrole wszystkich przeszkód. Najlepsze i najszybsze patrole mogą tego dokonać. Reszta - niekoniecznie. Wygrywa się największą liczbą punktów a nie najkrótszym czasem lub zaliczeniem wszystkich przeszkód.

Zalety:

Oprócz wymienionych przy biegu po pętli dodatkowo:

• zmusza uczestników do intensywnego myślenia, określenia najlepszej taktyki. Jest możliwość pokonania większej ilości przeszkód mniej wartych lub mniejszej ilości trudniejszych, za większą ilość punktów, ale wymagających dłuższego czasu i dojścia, gdyż przeszkody „droższe” umieszcza się dalej od bazy.
• uczestnicy muszą trafnie oceniać swoje możliwości, bo nigdzie nie jest powiedziane, że na trudniejszej i cenniejszej przeszkodzie rzeczywiście uda im się zdobyć więcej punktów.

Wady:

• impreza najtrudniejsza do przygotowania, wymaga precyzyjnych map terenu. Ilość przeszkód musi być o ok. 1/3 większa od planowanej ilości patroli, co pociąga za sobą dużą ilość potrzebnej obstawy. Przeszkody w terenie winny być rozplanowane tak, by drogi dojścia do nich jak najmniej wzajemnie się pokrywały.
• przeszkody trudniejsze, z większą ilością punktów możliwych do zdobycia winny być umieszczone dalej, lecz najdalej odległy punkt nie powinien być dalej od bazy niż 10 - 15 minut drogi.
• część sędziów, na mniej atrakcyjnych przeszkodach przez większość czasu będzie się nudzić. Może znaleźć się przeszkoda, na którą nie przyjdzie żaden z patroli.
• patrole nie odwiedzają wszystkich przeszkód, stąd nie zawsze można porównać umiejętności wszystkich.
• trzeba bardzo rozsądnie „wycenić” wykonanie zadań na przeszkodach, unikając zbyt dużej rozpiętości (max. np. 5,10,15 punktów).

 Przy wszystkich biegach warto zwrócić uwagę, by:

• Pamiętać o ustaleniu sensownej skali ocen i ewentualnych zasad ich szyfrowania. Proponując sędziom skalę ocen warto podać jej rozwinięcie, np.

0 - nic nie umie, nie stara się nic wykombinować

1 - nic nie umie, lecz ma dobre chęci

2 - coś umie i stara się, lecz nie bardzo mu wychodzi

3 - umie dostatecznie, wymęczy się, ale sobie poradzi

4 - wykona zadanie z drobnymi potknięciami

5 - wykona zadanie bez problemów

6 - zadziwi sędziego, świst i błysk

• Należy zaznaczyć, czy oceniani będą uczestnicy indywidualnie, czy cały patrol.
• Celem biegu harcerskiego jest wykonanie zadań na przeszkodach, a nie nabijanie kilometrów w nogi. Zły jest bieg na którym osiem godzin jest się na trasie, a dwie na punktach. Proporcje powinny być akurat odwrotne. Gdy chcemy wbić harcerzom kilometry w nogi, to organizujemy rajd na wytrzymałość, a nie bieg harcerski.
• Celem biegu harcerskiego jest wykonanie zadań na przeszkodach, a nie odpowiadanie na pytania sędziego. Robienie przeszkody z historii harcerstwa czy struktury ZHP wydaje się mało celowe. Lepiej kiedy indziej zorganizować quiz, turniej, czy dać krzyżówkę, a nie marnować przeszkody na biegu.
• Celem biegu jest wykazanie się przez harcerki i harcerzy zaradnością i umiejętnościami, a nie wiedzą. Patrol na przeszkodzie ma na przykład zbudować kuchnię polową, rozpalić ognisko, a nie powiedzieć jak się to robi. Ma zmierzyć szerokość rzeki, a nie powiedzieć jak się ją mierzy. Ma opatrzeć skaleczenie, zdezynfekować właściwym środkiem, zabandażować, a nie mówić jak się dezynfekuje i bandażuje.
• Na dobrym biegu należy, w miarę możliwości, przeszkody inscenizować tak, by przypominały zdarzenia rzeczywiste mogące mieć miejsce poza biegiem. Dużą część przeszkód można uzupełnić fabułą (np. "Ten dzieciak spadł z drzewa, coś mu jest, pomóżcie mi się nim zająć, bo ja niestety nie umiem, a wy jesteście harcerzami i potraficie").
• Najlepiej, by cały bieg miał swoją fabułę.
• Należy ustalić rejon w którym się bieg odbywa, czas zakończenia, miejsce zbiórki, oraz sposób postępowania na wypadek np. zagubienia się. Niektórzy harcerze potrafią pomylić północ ze wschodem, zielony szlak turystyczny z niebieskim. Albo pójdą szlakiem czerwonym tak jak należało, tyle że w drugą stronę. Niebezpieczne jest organizowanie biegu w bezpośrednim sąsiedztwie bagien, czy linii kolejowej. Organizator biegu musi mieć wyobraźnię i zabezpieczyć uczestników przed możliwymi i niemożliwymi wypadkami.
• Nie znakuje się trasy biegu: krepiną, papierem toaletowym, kredą, confetti itp. Wykażcie się inwencją i użyjcie: liści brzozy czy dębu w lasach iglastych, gałązek jałowca w lesie liściastym, drobnych skrawków kory brzozowej, czy kępek trawy związanych na supeł.
• Bieg nie musi być po lesie, może odbywać się po mieście, zabytkach, wsiach, może mieć charakter ekologiczny, architektoniczny, społeczny itp.
• Bieg należy podsumować, podać uczestnikom jego wyniki, omówić błędy, nagrodzić najlepszych.